گردشگری از نگاه قران

پایگاه خبری تحلیلی هرمزبان – یادداشت – قرآن کتابی است جامع و کامل که منبع بنیادی و اساسی در فهم و دستیابی به احکام شرعی می باشد هر اندیشمندی از هر زاویه ای به این گنجینه بزرگ خداوند متعال بنگرد به مقصود و مطلوب خود دست پیدا خواهد کرد.

تاریخ نویسان، فقه پژوهان و مفسران بزرگان و اندیشمندان از دیر زمان گمشده خود را در قرآن می جستند و از آن استمداد می طلبیدند.

باید اذعان کنیم موضوعاتی چون صنعت توریسم کمتر در کلمات فقهای سلف مورد بحث و اندیشه قرار گرفته است. زیرا این موضوع با این شیوه و دامنه بزرگ آن یا در آن زمان مطرح نبوده یا هم اگر مطرح بوده در حدی نبوده است که نیاز به بحث استدلالی فقهی داشته باشد.

علاوه بر این در گذشته نظام حاکم بر اساس موازین و قوانین اسلامی حاکم نبوده است که بخواهد در مسئله روابط با جامعه بینالملل، احکام و مسائل مربوط به آن را مورد بحث و تحقیق و تدقیق همه جانبه قرار دهد. از این رو ما در این نوشتار قصد بیان روشی که کمتر به آن پرداخته شده و آن استدلال و دستیابی به دلیل شرعی در این مسئله (گردشگری) خواهیم پرداخت.

به هر صورت یک اندیشمند که در مسئله فقه قصد بررسی دارد آشنا به مقتضیات زمان و مکان با برگرفتن اصول و قواعد کلی در مسئله گردشگری و جهانگردی از قرآن کلام بی بدیل حق امری لازم و ضروری است.‌ چرا که می توان از صراحت ها و اشارت های موجود در قرآن در این مورد استدلال نمود و به رهنمودها و رهیافت های بزرگ علمی و دینی دست پیدا کنیم.

در مسئله اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و تاریخی سفر و گردشگری و جهانگردی دارای نقش بسزایی است که می توان در مسئله اقتصادی برای یک جامعه سرنوشت ساز باشد.

در گذشته های تاریخی مردمان اندیشمند برای سیر و سیاحت جایگاه ویژه ای قائل بوده اند و این مسئله بخشی از زندگی اجتماعی آنها قلمداد می شد.

ر قرآن کریم با وجود واژه سیر در شکل های متفاوت در می یابیم قرآن دستور به گردشگری و جهانگردی می دهد.

مادر این بیان به چند آیه اشاره می کنیم.

۱- فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین (۱)

پس در زمین بگردید و بنگرید که عاقبت کار آنان که پیامبر را به دروغ نسبت میدادند چگونه بوده است.

۲- قل سیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المجرمین (۲)

بگو در زمین سیر کنید و بنگرید که پایان کار مجرمان چگونه بوده است

با توجه به این آیات مورد اشاره درمیابیم که اصل مسئله گردشگری و جهانگردی و نیز دریافت عمیق از این سیر و سفر مورد عنایت و توجه به پروردگار عالم در قرآن مجید بوده است.

در زمانی که حوزه و دانشگاه و رشته در خصوص گردشگری هند بوده خداوند متعال مردم را به سیر و نظر در عالم خلقت دعوت می کند و از آنان می خواهد در این باره تفکر و تعقل و تدبر نمایند.

دعوت و فراخوانی خود به خود نوعی دستور به جهانگردی و گردشگری به مکانهای تاریخی و جغرافیایی و علمی و مذهبی را بدنبال دارد.

در می یابیم که مسأله ی مهم و فراگیری که در عصر ما از آن به عنوان باستان شناسی یاد می شود و رشته های ویژه ی دانشگاهی در دنیا به خود اختصاص داده مورد توجه و دعوت قرآن بوده است.

در آیات شریف قرآن کریم به بسیاری از نقاط تاریخی و جغرافیایی اشاره شده که مورد توجه باستان شناسان واقع گردیده مثلاً مصر، اصحاب حجر (سنگستان)، سد ذوالقرنین، غار اصحاب کهف، رودی که بنی اسرائیل از آن عبور کردند و فرعونیان غرق شدند. ارم ذات العماد، سد مارب و…

برای فهم دقیق این مفاهیم لازم است که یک مورخ یا مفسر و یا فقیه اندیشمند ومحقق نسبت به آنها شناخت از همه جهات داشته باشد و این شناخت با استمداد از علم باستان شناسی امکان پذیر خواهد بود.

هر چند این مکانها در طول زمانهای متمادی در اثر زلزله و جزر و مد دریاها و ریزشهای آسمانی، فرسایش بادی و خاکی دگرگون شده اند لکن این توجه و دستور قرآن به سیر و گردشگری روحیه کاوشگری و جستجو را پیرامون خود بر می انگیزد و ضروری بودن باستان شناسی را برای ما روشن می نماید.

باستان شناسی در حقیقت علم بازسازی تاریخ از گذشته تا حال است که لازمه گردشگری و جهانگردی می باشد. به عبارت دیگر باستان شناسی نوعی جراحی تاریخی است که علل سقوط و افت و خیز ملت های گذشته را برای ما بیان می کند. باید عرض کنم این قسمت از مسائل قرآنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و هنوز نیاز به توجه بیشتری می باشد.

در آیات یاد شده علاوه بر ترغیب و تشویق به مسأله گردشگری بلکه آن را در قالب امروزمان به پیروان خود تکلیف نموده است.

امر سیروا هرچه باشد (مولوی، ارشادی، وجوبی، استحبابی) چون امر قرآن است باید مسلمانان آنرا جدی بگیرند و پی بگیرند تا به دست آوردهای بزرگ آن دست پیدا نمایند. دسته دیگری از آیات قرآن به صورت استفهام تحریکی و سرزنشی به مسأله گردشگری پرداخته اند و کسانیکه از این مهم سر بر نمی تابند را مورد نکهوش قرار داده است.

افلم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الذین من قبلهم (۳)

آیا در روی زمین نمی گردند، تا بنگرند که پایان کار پیشینیان چه بوده است؟

افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها (۴)

آیا در زمین سیر نمی کنند تا صاحب دلهایی گردند که بدان تعقل کنند.

این آیات ضمن تحریک و ایجاد انگیزه در مسلمانان برای حرکت و گردش در اطراف و اکناف زمین و گشتن در جهان و سیر و سفر در کوه و دشت و طبعیت این نکته را مطرح می کند که برای دریافت سنتهای تاریخی و پی بردن به عاقبت پایان کار تمدنهای گذشته نباید تنها به مطالعه آثار آنها پرداخت بلکه باید همت کرد و رنج سفر بر خود هموار ساخت و کوی به کوی و جای به جای جهان را در نوردید و به سیر آفاقی در کنار سیر انفسی دست زد تا به راز و رمز پیشرفتها و افت های تمدنها دست یافت و از سیر زندگی آنها درس عبرت و تجربه آموخت.

مرحوم علامه طباطبائی در بحث سیر و سفر و گردشگری و جهانگردی می فرماید از این آیات پسندیده بودن و مستحب بودن سیر و سفر در شریعت بدست می آید.

باید عرض شود مستحب بودن گردشگری و جهانگردی در صورتی است که اسلام و نظام اسلامی و جامعه مسلمانان از ترک آن زیان و ضرر نبینند در صورت ضرر مسأله رنگ وجوب و لزوم کفایی به خود می گیرد که چه بسا ترک آن موجب نکوهش و سرزنش دین داران است باز این نکته را می توان از باب وجوب حفظ نظام اسلامی و نیز حرام بودن سلطه کافراهن بر مومنان و نیز برخورداری از عزت و عظمت جامعه اسلامی استفاده نمود.

از آیات قرآن و صراحت روایات بر می آید که حضرت عیسی(ع) مصداق کامل و روشنی از گردشگران و جهانگردان دنیا به شمار می رود.

حضرت صادق (ع) درباره این ویژگی حضرت عیسی (ع) می فرماید:

إِنَّ عِيسَى اِبْنَ مَرْيَمَ كَانَ مِنْ شَرَائِعِهِ اَلسَّيْحُ فِي اَلْبِلاَدِ

گردش کردن و مسافرت در بین شهرها و آبادیها جزء شریعت حضرت عیسی (ع) به شمار می رفته است.

حضرت عیسی در زمین گردش و سیاحت داشت تا هم با شگفتیهای آفرینش آشنایی بیشتری پیدا کند و هم در راه هدایت بندگان خداوند گام بنهد و هم از بدخواهان گریخته و به دیدار نیکان توفیق یابد.

قرآن کریم با نقل فصل هایی از زندگی گذشتگان، روایتی تصویری از زندگی و اندیشه آنها را برای ما به نمایش می گذارد و حس کنجکاوی آدمی را برای پی گیری و ردیابی و شناسایی مکانها و سرزمینهای وقوع این داستانها بر می انگیزاند و همین مسأله به نوبه خود نوعی گردشگری و جهانگردی را می طلبد که قرآن با ذکر داستانهای امتهای گذشته مردم را به سوی گردشگری فرا می خواند.

در قرآن از شخصی سخن می گوید که سفرهای گوناگون به اطراف و اکناف جهان داشته و با جهان پیمایی به سوی شرق و غرب شتافته و آثاری از خود به یادگار گذاشته است و آن ذوالقرنین است در واقع ایشان دارای شخصیت خاص خود بوده چراکه ذوالقرنین جهانگردی صاحب هنر و دیندار و هدفدار بوده و از وسیله ای سریع السیر و شتابنده ای نیز برخوردار بوده است که زمین را در تمام نقاط جغرافیائی شرق و غرب را در می نوردید. و زندگی پرکار و پرتحرکی داشته که گردشگری و سیر و سفر جزء اساسی و بنیادی آن را تشکیل می داده است. از جریان ذوالقرنین در قرآن به خوبی می توان آموخت که گام نخست در زمینه گردشگری و جهان گردی برخورداری از امکانات و ابزار مناسب است.

در جهان امروز که جهان ارتباطات نام گرفته صنعت توریسم جایگاه ویژه خود را دارد. بهره برداری صحیح و سالم از این صنعت در کشور اسلامی ایران باید با توجه به قرآن و ارزشهای اسلامی به پیش برود و نخستین شرط موفقیت در این زمینه، فراهم آوردن زمینه های جذب توریسم در چارچوب قوانین اسلامی و آداب و رسوم ملی و محلی و منطقه ای است تا این صنعت مهم و سودآور را در تمام مناطق فعال و پویا نمائیم.

تهیه امکانات رفت و آمد، اسکان، استفاده از فرصت های موجود در مناطق و روستاها و شهرها، می توانیم ایران اسلامی را در این زمینه بهتر به جهانیان معرفی نمائیم و داوریها و بوقهای جهان استکبار را به کلی از بین ببریم سرمایه گذاری در این صنعت و فراهم سازی اسباب و مقدمات مناسب با شأن و جایگاه جمهوری اسلامی ایران نیاز زمان نظام ماست و این درس را می توان از قرآن به زیبائی آموخت.

ضمناً جهت یادآوری در استانهای جنوب ایران زمینه زیبایی جهت مسأله گردشگری فراهم است خصوصاً در حوزه شرق استان هرمزگان شهرستانهای میناب، جاسک، سیریک، بشاگرد و بخشهای زیبایی چون هشت بندی و توکهور و بخش سندرک و بخش جغین این زمینه فراهم است و می توان با توجه به فرصت های موجود در این مناطق صنعت گردشگری را رونق دهیم و با اقتصاد پویای این صنعت جامعه ی اقتصادی فعال داشته باشیم.

غلامرضا محب زاده

پانویس:

۱- سوره نحل آیه ۳۶

۲- سوره نمل آیه ۶۹

۳- سوره یوسف آیه ۱۰۹

۴- سوره حج آیه ۴۶

۵- المیزان- علامه طباطبائی ج ۹ / ۴۰۴ بیروت

۶- المیزان ج۱۳ / ۳۹۶