هرمزبان – معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در آیین رونمایی از مستند «مناسک حج به روایت اروپائیان» گفت: تخریبی که در دوره اول حکومت آل سعود توسط وهابی انجام شد به تمدن اسلامی ضربه زد. فیلم «مناسک حج به روایت اروپائیان» گوشهای از این اتفاق را نشان میدهد.
به گزارش پایگاه خبری هرمزبان، آیین رونمایی از قدیمیترین فیلم از حج با عنوان «مناسک حج به روایت اروپاییان» در تالار امیرالمومنین(ع) مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، 20 اردیبهشت با حضور احمد ابراهیمی پژوهشگر و مستندساز، علی بهرامیان، معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و سید علی موجانی، محقق و نویسنده برگزار شد.
در ابتدای جلسه احمد ابراهیمی، پیرامون این مستند قدیمی، گفت: این اثر، قدیمی ترین فیلمی است که توسط جورج کروگرز، فیلمساز هلندی در سال ۱۹۲۸ از مراسم حج گرفته شده است. فیلم یک سال بعد از ساخته شدن در هلند به نمایش درآمد ولی با شروع جنگ جهانی دوم به فراموشی سپرده میشود تا دو سال قبل یک محقق این اثر را در موزه چشم هلند مجدد کشف کرد. فیلم اثری کاملاً مستند است که برای ما دریچههای جدیدی میگشاید زیرا تا قبل از مستند تنها عکسهایی را مشاهده میکردیم ولی فیلم مورد نظر نکات ناگفته دیگری را آشکار کرد.
وی افزود: در این فیلم چند نکته بسیار مهم وجود خواهد دارد. ابتدا اینکه شاهد آغاز حاکمیت آل سعود فعلی و تخریبهای امکان و بقاع ائمه(ع) در مکه و مدینه هستیم. جالب است در بخشی از این فیلم به تخریب مقبره حوا در جده هم اشاره می شود. در این کار، ۱۱۳ میانپرده را شاهدیم. زمان فیلم ۷۴ دقیقه است، این زمان برای فیلمی که در ۱۰۰ سال پیش تولید شده، بسیار نادر است. سکانس دیگری که در این فیلم جالب توجه است، لحظه ورود عبدالعزیز، پادشاه وقت عربستان به خانه خداست.
این مستندساز با بیان اینکه تمام لحظات فیلم دیدنی است، بیان کرد: کسانی که علاقهمند به این حوزه هستند، مطمئناً از تماشای تک تک لحظات این اثر لذت خواهند برد. من چندسال قبل مستندی با نام «درباره خانه خدا» ساختم که در آن به مستند خانه خدا ساخته ابوالقاسم رضایی پرداختم؛ البته مستند آقای رضایی اولین فیلم درباره حج نیست که در سال ۱۳۴۵ به نمایش درآمد بلکه قبل از آن برادران امیدوار اولین فیلم رنگی را از سفر حج ساخته بودند. بعد از انقلاب نیز آقای گنجیزاده در سال ۱۳۵۸ فیلمی رنگی از حج ساخته است.
این پژوهشگر درباره ویژگیهای فنی فیلم نیز گفت: مستند مورد نظر را به لحاظ فنی نمی توان ارزیابی کرد، چون امکاناتی که ۱۰۰ سال پیش برای فیلمبرداری وجود داشته، بسیار محدود بوده، پس امتیازات فنی را نمیتوان برای کار متصور شد بلکه از آن تنها به عنوان یک سند تاریخی میتوان بهره برد. این کار مطمئناً برای پژوهشگران یک منبع تحقیقی بسیار خوب خواهد بود. این فیلم، نکاتی که تا به امروز تنها شنیده یا خوانده بودیم را به صورت تصویری نشان میدهد.
علی بهرامیان، معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نیز تاکید کرد: این فیلم با وجود اینکه 100 سال پیش ساخته شده، جنبه های مستند بسیار خوبی دارد، همچنین کار برای دورهای است که شبه جزیره عربستان وارد مرحله جدیدی میشود. فیلم به پژوهشگران این امکان را میدهد تا تحقیق بهتری پیرامون عربستان و مراسم حج داشته باشند.
وی با بیان اینکه در فیلم به تخریب میراث فرهنگی و دینی عربستان اشاره دارد، بیان کرد: با آمدن آل سعود، تخریب میراث فرهنگی و دینی عربستان آغاز شد. این اقدام نه تنها به میراث این کشور صدمه وارد کرد، بلکه به تمدن اسلامی هم آسیب وارد کرد. این مستند نشان میدهد پیشینیان آنها با تخریبهایی که انجام دادند، چه صدماتی به خود و اسلام وارد کردهاند.
معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی گفت: فیلم یک منبع غنی تاریخی برای مراسم حج است که از آن میبایست بهره برد تا تحقیقات لازم پیرامون مراسم حج به شکلی بهتر انجام شود. همچنین به همه مسلمانان این نکته را تفهیم میکند که نگهداری از میراث فرهنگی و تاریخی تا چه حد دارای اهمیت است.
در بخش دیگری از این مراسم، موجانی محقق و نویسنده، پیرامون پیشینه تاریخی مراسم حج اظهار کرد: تقریباً مقارن ۸ شوال هستیم. چنین ایامی همزمان با دوره اول حکومت وهابیها در عربستان است. در فیلم، تخریب اماکن مذهبی و تاریخی را در شهرهای مختلف عربستان به ویژه مکه و مدینه میبینیم، البته اقدامات وهابیها تا کربلا نیز ادامه پیدا کرد و ما قربانی شدن پنج هزار نفر را در آن مقطع از تاریخ شاهدیم. اعمال وهابیها در آن زمان به دعوت شیخ محمد عبدالوهاب صورت گرفته است.
وی اضافه کرد: تخریب اماکن مذهبی یکی از اتفاقات مهمی است که در دوره اول حکومت وهابیها رخ میدهد. لازم به ذکر است پیشتر هم شاهد تخریب اماکن مذهبی از جمله مکه بودهایم ولی کمیت و کیفیت تقریباً در دوره اول حکومت وهابیها به هیچ وجه قابل مقایسه با دیگر ایام تاریخ نیست. باید توجه داشت تخریبهای صورت گرفته تنها مبتنی بر تمنیات مذهبی نبود، بلکه بخشی از آن متکی بر اقتضائات تاریخی است. در زمان استیلای عثمانیها در غرب جهان اسلام برخی سودآوریها که بابت مراسم حج به وجود وجود داشت، سبب برخی تخریبها شد.
موجانی اضافه کرد: در دورهای زندگی میکنیم که عقاید متعدد در جهان اسلام شکل گرفته، حتی در تشیع دو دیدگاه اصولی و اخباری وجود دارد که مقابل هم صفآرایی میکنند. عوارض این مسئله باعث شده تا آن جدیت و خواست واحد برای حفظ میراث اسلامی از بین رود. در چنین شرایطی ضربات حاکمان وهابی آغاز میشود. نکته دیگر اینکه در دوره اول حکومت وهابیها در بین خاندان آل سعود تبانی صورت گرفت تا به واسطه تخریب اماکن مذهبی، ثروتی که در برخی بخشها از جمله مدینه و حرم حضرت رسول (ص) وجود داشت، غارت شود.
این پژوهشگر تاریخ تصریح کرد: هدف از بیان این سخنان، آن است تا بگوییم تخریبهایی که صورت گرفته تنها به دلیل تمنیات مذهبی محدود نمیشود بلکه انگیزههای دیگری جز اندیشههای وهابی نیز در آن دخیل است. متاسفانه تخریبها هنوز هم ادامه دارد چون آل سعود اجازه بازسازی بسیاری از اماکن مذهبی را نمیدهد. با این توضیحات اسناد و مدارکی که به این تخریبها اشاره دارد، می تواند منبعی برای تحقیقات پیرامون مراسم حج و مسائل دیگر باشد. این مستند نیز یکی از این منابع بسیار ارزشمند است که میتوان به داشتههای آن اتکا کرد.
وی در انتهای سخنان خود تأکید کرد: مراسم حج، یک آیین وحدتبخش برای همه مسلمانان است زیرا وقتی به سفر حج مشرف میشوید، به این نکته توجه ندارید که فرد کنار شما چه مذهبی دارد، زیرا همه مسلمان هستیم و به یک نقطه نگاه میکنیم. اگر میخواهیم از اختلافاتی که در جهان اسلام وجود دارد، رها شویم باید به بازسازی تخریبهایی که صورت گرفته، اهتمام بورزیم تا بتوانیم هویت مورد نظر را آشکار کنیم. این اقدام نیز از راههای مختلف از جمله کمکهای یونسکو قابل دستیابی است ولی اگر غیر از این رخ دهد، ما از جغرافیای واقعی اسلامی که در حرمین شریفین وجود دارد، فاصله خواهیم گرفت.
در خاتمه مراسم فیلم «مناسک حج به روایت اروپائیان» پخش شد. این برنامه با همکاری مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و گروه مردمی بهشت بقیع برگزار شد.
محمد حاتمی
انتهای پیام
منبع: ایکنا